ब्रह्म पुराण

ब्रह्म पुराण
लेखक	वेदव्यास
देश	भारत
भाषा	संस्कृत
शृंखला	पुराण
विषय	विष्णु, शिव, ब्रह्मा भक्ति
प्रकार	प्रथम वैदिक पुराण ग्रंथ
पृष्ठ	१०,००० श्लोक

पुराणहरुको दिइएको सूचीमा यस पुराणलाई प्रथम स्थानमा राखिन्छ, यस पुराणमा सृष्टिको उत्पत्ति, पृथुको पावन चरित्र, सूर्य एवं चन्द्रवंशको वर्णन, श्रीकृष्ण-चरित्र, कल्पान्तजीवी मार्कण्डेय मुनिको चरित्र, तीर्थहरुको माहात्म्य एवं अनेक भक्तिपरक आख्यानहरुको सुन्दर चर्चा गरिएकोछ। भगवान् श्रीकृष्णको ब्रह्मरूपमा विस्तृत व्याख्या हुनको कारण यस ब्रह्मपुराणको नामले प्रसिद्ध छ। यस पुराणमा साकार ब्रह्मको उपासनाको विधान छ। यसमा 'ब्रह्म' लाई सर्वोपरि मानाइएकोछ। यसीलिए यस पुराण लाई प्रथम स्थान दियाइएकोछ। पुराणहरु कोमाम्परा के अनुसार 'ब्रह्म पुराण'मा सृष्टि के समस्त लोकहरु र भारतवर्षको पनि वर्णन गरिएकोछ। कलियुगको वर्णन पनि यस पुराणमा विस्तार्सित उपलब्ध छ। ब्रह्मका आदि हुनको कारण यस पुराणलाई आदिपुरण पनि भनिन्छ। व्यास मुनि्ले यसलाई सर्वप्रथम लेखेकाहुन्। यसमा दस हजार श्लोक छन्। प्राचीन पवित्र भूमि नैमिष अरण्यमा व्यास शिष्य सूत मुनिले यो पुराण समाहित ऋषि वृन्दमा सुनाएका थिए। यसमा सृष्टि, मनुवंश, देव देवता, प्राणि, पृथ्वी, भूगोल, नरक, स्वर्ग, मंदिर, तीर्थ आदिको निरूपण छ। शिव-पार्वती विवाह, कृष्ण लीला, विष्णु अवतार, विष्णु पूजन, वर्णाश्रम, श्राद्धकर्म, आदिको विचार छ।

कथा एवं विस्तार

विस्तार

सम्पूर्ण 'ब्रह्म पुराण'मा २४६ अध्याय छन्। यसको श्लोक संख्या लगभग १०,००० छ। यस पुराणको कथा लोमहर्षण सूत जी एवं शौनक ऋषियहरुको संवादका माध्यमले वर्णित छ। यही कथा प्राचीनकालमा ब्रह्माले दक्ष प्रजापत्तिलाई सुनाएकाथे।

कथा

यो पुराण सब पुराणहरुमा प्रथम र धर्म अर्थ काम र मोक्ष लाई प्रदान गर्ने भनिएकोछ, यसभित्र नाना प्रकारका आख्यान छन्, देवता दानव र प्रजापतिहरुको उत्पत्ति यसै पुराणमा बताइएकोछ। लोकेश्वर भगवान सूर्यको पुण्यमय वंशको वर्णन गरिएकोछ, जो महापातकहरुको नाश भनी भनिएकोछ। यसमा नैं भगवान रामचन्द्रको अवतारको कथा छ, सूर्य वंश्को साथ चन्द्रवंशको वर्णन गरिएकोछ, श्रीकृष्ण भगवानको कथाको विस्तार यसैमा छ, पाताल र स्वर्ग लोकको वर्णन नरकहरुको विवरण सूर्यदेवको स्तुति कथा र पार्वती जीको जन्मको कथाको उल्लेख ग्रिएकोछ। दक्ष प्रजापतिको कथा र एकाम्रक क्षेत्रको वर्णन छ। पुरुषोत्तम क्षेत्रको विस्तारसित वर्णन गरिएकोछ, यसैमा श्रीकृष्ण चरित्रको विस्तारपूर्वक लेखिएकोछ, यमलोकको विवरण पितृहरुको श्राद्ध र त्यसको विवरण पनि यसै पुराणमा बताइएकोछ, वर्णहरु र आश्रमहरुको विवेचन पनि गरिएकोछ, योगहरुको निरूपण सांख्य सिद्धान्तहरुको प्रतिपादन ब्रह्मवादको दिग्दर्शन र पुराणको प्रशंसा गरिएकोछ। यस पुराणका दुइ भाग छन् ।

बाहरी कडिहरु

• वेद-पुराण - यहाँ चारहरु वेद एवं दस से अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन।
• महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ्न्।।
• ज्ञानामृतम् - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी
• वेद एवं वेदांग - आर्य समाज, जामनगर के जालघरमा सभी वेद एवं उनके भाष्य दिये हुए हैं।
• जसको उदेश्य हो - वेद प्रचार
• वेद-विद्या_डॉट_कॉम
• पुराण