सप्तदशोध्यायः

श्रद्धात्रयविभागयोग

अर्जुन उवाच
ये शास्त्रविधिमुत्सृज्य यजन्ते श्रद्धयान्विताः ।
तेषां निष्ठा तु का कृष्ण सत्त्वमाहो रजस्तमः (१)
अर्जुनले भने
जो शास्त्रविधि छाडेर श्रद्धाले देव पुज्दछन्
गुण सत्त्वादिमध्येमा कुनमा कृष्ण ! पर्दछन् !

श्रीभगवानुवाच
त्रिविधा भवति श्रद्धा देहिनां सा स्वभावजा ।
सात्त्विकी राजसी चैव तामसी चेति तां श्रृणु (२)
भगवान्ले भने
तिन प्रकारका श्रद्धा हुन्छन् नर–स्वभावमा
सात्त्विकी, राजसी, तेस्रो तामसी छ निकृष्टमा ।

सत्त्वानुरूपा सर्वस्य श्रद्धा भवति भारत ।
श्रद्धामयोऽयं पुरुषो यो यच्छ्रद्धः स एव सः (३)
भावानुसारको श्रद्धा सबैमा हुन्छ भारत !
जस्तो छ उसको श्रद्धा त्यस्तै नै हुन्छ मानिस ।

यजन्ते सात्त्विका देवान्यक्षरक्षांसि राजसाः ।
प्रेतान्भूतगणांश्चान्ये यजन्ते तामसा जनाः (४)
सात्त्विकी देवता पुज्छन्, राजसी यक्ष–राक्षस,
भूतप्रेतादिको पूजा गर्छन् तामस मानिस ।

अशास्त्रविहितं घोरं तप्यन्ते ये तपो जनाः ।
दम्भाहङ्कारसंयुक्ताः कामरागबलान्विताः (५)
शास्त्रको विधि छोडेर जो गर्छन् तप दारुण,
बन्छन् जो काम आसक्त, लिन्छन् दम्भ, अहंपना ।

कर्शयन्तः शरीरस्थं भूतग्राममचेतसः ।
मां चैवान्तःशरीरस्थं तान्विद्ध्यासुरनिश्चयान् (६)
देहको तत्त्व जीवात्मा, म कृष्णप्रति नै पनि
दुःख–कष्ट दिने जो छन् बुझ आसुर हुन् भनी

आहारस्त्वपि सर्वस्य त्रिविधो भवति प्रियः ।
यज्ञस्तपस्तथा दानं तेषां भेदमिमं श्रृणु (७)
तिन प्रकारका हुन्छन् सबका प्रिय भोजन–
तप, यज्ञ तथा दान पनि छन् त्यति नै, सुन ।

आयुः सत्त्वबलारोग्यसुखप्रीतिविवर्धनाः ।
रस्याः स्निग्धाः स्थिरा हृद्या आहाराः सात्त्विकप्रियाः (८)
आयु, ज्ञान, बल, प्रीति, सुख, स्वास्थ्य बढाउने
रसिला, स्नेहिला, मीठा खाद्य सात्त्विक हुन् सबै ।

कट्वम्ललवणात्युष्णतीक्ष्णरूक्षविदाहिनः ।
आहारा राजसस्येष्टा दुःखशोकामयप्रदाः (९)
अमिलो, नुनिलो, तातो, पिरो, सुख्खा र चट्पटे,
राजसीप्रिय हुन्, शोक, रोग, दुःख बढाउने ।

यातयामं गतरसं पूति पर्युषितं च यत् ।
उच्छिष्टमपि चामेध्यं भोजनं तामसप्रियम् (१०)
अर्धपाक, जुठो, बासी, सुख्खा, दुर्गन्ध, दूषित,
अशुद्ध खाद्य मानिन्छन् तामसी नरका प्रिय ।

अफलाकाङ्क्षिभिर्यज्ञो विधिदृष्टो य इज्यते ।
यष्टव्यमेवेति मनः समाधाय स सात्त्विकः (११)
फल-आशाबिना, संझी कर्तव्य, विधिपूर्वक-
गरिने यज्ञयागादि बन्दछन् शुद्ध सात्विक ।

अभिसन्धाय तु फलं दम्भार्थमपि चैव यत् ।
इज्यते भरतश्रेष्ठ तं यज्ञं विद्धि राजसम् (१२)
फल-इच्छा तथा दम्भ चित्तमा स्थापना गरी
गरिने यज्ञलाई नै भन्दछन्, पार्थ ! राजसी ।

विधिहीनमसृष्टान्नं मन्त्रहीनमदक्षिणम् ।
श्रद्धाविरहितं यज्ञं तामसं परिचक्षते ।। (१३)
बिना विधि, बिना मन्त्र, बिना अन्न र दक्षिणा,
बिना श्रद्धा गरे यज्ञ बन्छ त्यो तामसी क्रिया ।

देवद्विजगुरुप्राज्ञपूजनं शौचमार्जवम् ।
ब्रह्मचर्यमहिंसा च शारीरं तप उच्यते (१४)
देव-द्विज-गुरु-ज्ञानी-पूजा, सरल, स्वच्छता,
अहिंसा, ब्रह्मचर्यादि कहिन्छन् तप देहका ।

अनुद्वेगकरं वाक्यं सत्यं प्रियहितं च यत् ।
स्वाध्यायाभ्यसनं चैव वाङ्मयं तप उच्यते (१५)
वाणी हित-कर, प्यारो, साँचो, कष्ट–निवारक,
शास्त्र-अभ्यास हुन् हाम्रा बोली-वचनका तप ।

मनः प्रसादः सौम्यत्वं मौनमात्मविनिग्रहः ।
भावसंशुद्धिरित्येतत्तपो मानसमुच्यते (१६)
चित्त–प्रसन्नता, मौन, साधुता, आत्म–संयम,
अन्तस्करणको शुद्धि आदि हुन् मनका तप ।

श्रद्धया परया तप्तं तपस्तत्त्रिविधं नरैः ।
अफलाकाङक्षिभिर्युक्तैः सात्त्विकं परिचक्षते (१७)
फल-आशाबिना, श्रद्धा र भक्ति मनले गरी,
तपिने माथिका तीन कहिन्छन् तप सात्विकी ।
माथिका तीन = शरीर, वचन र मनले गरिने तपस्या ।

सत्कारमानपूजार्थं तपो दम्भेन चैव यत् ।
क्रियते तदिह प्रोक्तं राजसं चलमध्रुवम् (१८)
सत्कार, मान, पूजाका निमित्त गरिने तप,
अनित्य, दम्भलेयुक्त राजसी तप बन्दछ ।

मूढग्राहेणात्मनो यत्पीडया क्रियते तपः ।
परस्योत्सादनार्थं वा तत्तामसमुदाहृतम् (१९)
आफू वा परपीडाका निमित्त मूर्खतावश–
गरिने तपलाई नै भनिन्छ तामसी तप ।

दातव्यमिति यद्दानं दीयतेऽनुपकारिणे ।
देशे काले च पात्रे च तद्दानं सात्त्विकं स्मृतम् (२०)
कर्तव्य ठानी निस्वार्थ देश, काल र पात्रता
हेरेर दिइने दान मानिएको छ सात्त्विक ।

यत्तु प्रत्युपकारार्थं फलमुद्दिश्य वा पुनः ।
दीयते च परिक्लिष्टं तद्दानं राजसं स्मृतम् (२१)
राखेर फलको आशा उपकार निमित्तक
अनिच्छाले दिए, हुन्छ दान त्यो बुझ राजस ।

अदेशकाले यद्दानमपात्रेभ्यश्च दीयते ।
असत्कृतमवज्ञातं तत्तामसमुदाहृतम् (२२)
हेला,घमण्डले युक्त, देश काल र पात्रता-
नहेरी दिइने दान मानिएको छ तामस ।

ॐ तत्सदिति निर्देशो ब्रह्मणस्त्रिविधः स्मृतः ।
ब्राह्मणास्तेन वेदाश्च यज्ञाश्च विहिताः पुरा (२३)
निर्दिष्ट ब्रह्मले ॐ र तत्, सत् यी तीन नामले,
वेद, ब्राह्मण, यज्ञादि सृष्टि–प्रारम्भमैं रचे ।

तस्मादोमित्युदाहृत्य यज्ञदानतपः क्रियाः ।
प्रवर्तन्ते विधानोक्तः सततं ब्रह्मवादिनाम् (२४)
त्यसैले ब्रह्मवादीका शास्त्रोक्त यज्ञ, दान र
तप क्रियादि आरम्भ हुन्छन् ॐ बाट नित्यशः ।

तदित्यनभिसन्दाय फलं यज्ञतपःक्रियाः ।
दानक्रियाश्चविविधाः क्रियन्ते मोक्षकाङ्क्षिभिः (२५)
फलाशा नलिई मोक्ष इच्छा गर्ने मनुष्यले
तत् उच्चारणले गर्छन् यज्ञ, दान, तप सबै ।

सद्भावे साधुभावे च सदित्येतत्प्रयुज्यते ।
प्रशस्ते कर्मणि तथा सच्छब्दः पार्थ युज्यते (२६)
प्रयुक्त हुन्छ सत् शब्द सद्भाव, साधु–भावमा,
उत्कृष्ट कर्ममा पार्थ ! सत् आउँछ प्रयोगमा ।

यज्ञे तपसि दाने च स्थितिः सदिति चोच्यते ।
कर्म चैव तदर्थीयं सदित्यवाभिधीयते (२७)
बोलिन्छ शब्द सत् दान, तप, यज्ञादि कर्ममा
भनिन्छ शब्द सत् ईश–प्रीतिका शुभ कार्यमा ।

अश्रद्धया हुतं दत्तं तपस्तप्तं कृतं च यत् ।
असदित्युच्यते पार्थ न च तत्प्रेत्य नो इह (२८)
श्रद्धाबिना यज्ञ, दान, तप आदि पृथासुत !
हुन्छन् भने असत् हुन् ती सर्वत्र हानि–कारक ।

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे श्रद्धात्रयविभागयोगो नाम सप्तदशोऽध्यायः । हरिः ॐ तत् सत् ।।