श्रीमद्भगवद्गीता नव अध्याय

श्रीभगवानुवाच

इदं तु ते गुह्यतमं प्रवक्ष्यामनसूयवे ।
ज्ञानं विज्ञान सहित. यजज्ञात्त्वा मोक्ष्यसेsशुभात् ।।१।।
तिमीले (मप्रति) दोष्दृष्टि राख्दैनौ, त्यसैले यस (ज्ञान) परमगुह्य विज्ञानसहितको ज्ञानलाई भन्छु । यसलाई जानेर अशुभहरुबाट मुक्त हुनेछौ ।
राजविद्या राजगुह्यं पवित्रमिदमुत्तमम् ।
प्रत्याक्षावगमं धर्म्यं सुसुखं कर्तुमव्ययम् ।।२
(ज्ञानविज्ञाननसहितको) यो ज्ञान गोपनीयहरुको राजा, अति पवित्र, अति उत्तम, प्रत्यक्ष फल प्रदान गर्ने,धर्मयुक्त व्यवहार गर्दा अतिशय सुख दिने र अविनाशी छ ।
अश्रद्दधाना पुरुषा धर्मस्यास्य परन्तप ।
अप्राप्य मां निवर्तन्ते मृत्युसंसारवत्र्मनि ।।३
हे परन्तप, यस धर्मप्रति अश्रद्धा राख्नेहरु मलाई प्राप्त नगरेर मृत्युसंसारको मार्गमा भ्रमण गरिरहन्छन् ।
मया ततमिदं सर्वं जगदव्यक्तमूर्तिना ।
मत्स्थानि सर्वभूतानि न चाहं तेष्ववस्थितः ।।४
म निराकार परमात्माद्वारा यो सब जगत् परिपूर्ण छ । र सबै भूतप्राणी मभित्र स्थित छन् । तर म तिनीमा छैन ।
न च मत्स्थानि भूतानि पश्य मे योगमैश्वर्यम् ।
भूतभृन्न च भूतस्थो ममात्मा भूतभावनः ।।५
ती सबै भूत प्राणी ममा स्थित छैनन् तर मेरो ईश्वरीय योगशक्तिलाई हेर भूतप्राणीलाई धारण गर्ने र उत्पन्न गर्ने मोर आत्मा (वास्तवमा) भूतहरुमा स्थित छैन ।
यथाकाशस्थितो नित्यं ः सर्वत्रगो महान् ।
तथा सर्वाणि भूतानि मत्स्थानीत्युपधारय ।।६
जसरी सर्वत्र विचरण गर्ने महान् वायु सदा आकाशमा नै स्थित छ त्यसै गरी सबै भूतप्राणी ममा स्थित छन् । यस प्रकार बुझ ।
सर्वभूतानि कौन्तेय प्रकृतिं यान्ति मामिकाम् ।
कल्पक्षये पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् ।।७।।
हे कौन्तेय, कल्प समाप्त हुंदा सबै भूतप्राण िमेरौ प्रकृतिलाई प्राप्त हुन्छन् । कल्पका सुरुमा तिनीलाई मैले फेरि सिर्जना गर्छु ।
प्रकृतिं स्वामवष्टभ्य विसृजामि पुनः पुनः ।
भूतग्राममिमं कृत्स्नमवशं प्रकृतेर्वशात् ।।
आफ्नो प्रकृतिको सहारा लिएर प्रकृतिको वशमा परेका यी सम्पूर्ण भूतग्रामलाई मैले बारम्बार सिर्जना गर्छु ।
न च मां तानि कर्माणि निबध्नन्ति धनञ्जय ।
उदासीनवदासीनमसक्तं तेषु कर्मसु ।।९ ।।
हे धनञ्जय, ती कर्महरुमा आसक्तिरहित र उदासीवत् स्थित म (परमात्मा) लाई ती कर्महरुले बन्धनमा पार्दैनन् ।
मयाध्यक्षेण प्रकृतिः सूयते सचराचरम् ।
हेतुनानेन कौन्तेय जगद्विपरिवर्तते ।।१० ।।
हे कौन्तेय, मेरो अध्यक्षतामा प्रकृति चरचरसहित सबलाई सिर्जना गर्छ । यस हेतु नै यो संसार चक्र परिवर्तन भइरहन्छ ।
अवजानन्ति मां मूढा मानुषीं तनुमाश्रितम् ।
परं भावमजानन्तो मम भूतमहेश्वरम् ।।११ ।।
मेरो परम भावलाई न जान्ने मूढ (अविवेकी) मानिसहरुको शरीर धारण गर्ने म सम्पूर्ण भूतप्राणीको महान ईश्वरलाई अवहेलना गर्दछन् ।
मोघाशा मोघकर्माणो मोघज्ञाना विचेतसः ।
राक्षसीमासुरीं चैव प्रकृतिं मोहनीं श्रिताः।।१२।।
व्यर्थ आशा, व्यर्थ कर्म, व्यर्थ ज्ञान भएका विक्षिप्त चित्त राक्षसी, आसुरी र मोहिनी प्रकृतिलाई नै आश्रय लिन्छन् ।
महात्मानस्तु मां पार्थ दैवीं प्रकृतिमाश्रिता ः ।
भजन्त्यनन्यमनसो ज्ञात्वा भूतादिमव्ययम् ।।१३ ।।
तर हे पार्थ, दैवी प्रकृति आश्रित महात्माजन मलाई भूतप्राणीको आदिकारण र अविनाशी बुझेर अनन्य मनले निरन्तर भजन गर्छन् ।
सततं कीर्तयन्तो मां यतन्तश्च दृढव्रताः ।
नमस्यन्तश्च मां भक्त्या नित्ययुक्ता उपासते ।।१४।।
दृढ निश्चयभएका भक्त निरन्तर मेरो नाम कीर्तन गर्दै तथा मेरो प्राप्तिका लागि यत्न गर्दै मलार्य नमस्कार गर्दै नित्य युक्त भएर भक्तिपूर्वक मेरो उपासना गर्छन् ।
ज्ञानयज्ञेन चाप्यन्ये यजन्तो मामुपासते ।
एकत्वेन पृथक्त्वेन बहुधा विश्वतोमुखम् ।।१५ ।।
अरुले मलाई ज्ञानयज्ञद्वारा पनि अभेद भावले यजन गर्छन् । अनि अनेक प्रकारले विश्वतोमुख परमात्माको भेदभावले उपासना गर्छन् ।
अहं क्रतुरहं यज्ञः स्वधाहमहमौषधम् ।
मन्त्रोsहमहमेवाज्यमहमग्निरहं हुतम् ।।१६।।
क्रतु म नै हूं । यसैगरी यज्ञ, स्वधा (पितृतर्पण), हवनसामग्री, मन्त्र, आज्य, अग्नि, हवन क्रिया सबै म नै हूं ।
पिताहमस्य जगतो माता धाता पितामहः ।
वेद्यं पवित्रमोङ्कार ऋक्साम यजुरेव च ।।१७।।
यस जगतको धाता, पिता, माता, पितामह म नै हूं । जान्नु पर्ने पवित्र ओंकार, ऋग्वेद, सामवेद, र यजुर्वेद पनि म नै हूं ।
गतिर्भर्ता प्रभुः साक्षी निवासः शरणं सुहत् ।
प्रभवः प्रलयः स्थानं निधानं बीजमव्ययम् ।।१८ ।।
प्राप्त हुने योग्य धाम (गति), भर्ता, मालिक, साक्षी, अन्तिम निवास, अन्तिम शरण, सुहृत्, उत्पत्ति र प्रलय, निधान बीज (प्रलयमा पनि सुरक्षित) पनि म नै हूं ।
तपाम्यमहमहं वर्षं निगृह्णाम्युत्सृजामि च ।
अमृतं चैव मृत्युश्च सदसच्चाहमर्जुन ।।१९ ।।
मैले तापदिन्छु (सूर्य बनेर), वर्षालाई आकर्षण गर्छु र वर्षात् गराउंछु । हे अर्जुन, म नै अमृत र मृत्यु हूं । सत् र असत् पनि म नै हूं ।
त्रैविद्या मां सोमपाः पूतपापा, यज्ञैरिष्ट्वा स्वर्गतिं प्रार्थयन्ते ।
ते पुण्यमासाद्य सुरेन्द्रलोमश्नन्ति दिव्यान्दिवि देव भोगान् ।।२० ।।
तीन वेदअनुसार कर्म गर्ने, सोम पान गर्ने पापरहित मलाई यज्ञद्वारा पुजेर स्वर्ग (सुख) चाहन्छ, तिनीहरुले आआफ्ना पुण्य अनुरुप स्वर्गलोक प्राप्त गरेर देवताहरुले भोग गर्ने दिव्य भोग प्राप्त गर्छन् ।
ते तं भुक्त्वा स्वर्गलोकं विशालं, क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति ।
एवं त्रयीधर्ममनुप्रपन्ना, गतागतं कामकामा लभन्ते ।।२१ ।।
उनीहरु स्वर्गलोकका विशाल पुण्य भोग गरेर तीन क्षीण भए पछि मृत्युलोक प्रवेश गर्छन् । यसरी तीनवेदमा भनिएका सकाम कर्मको आश्रय लिने र भोगको कामना गर्नेहरु आवत जावत मात्र प्राप्त गर्छन् ।
अनन्याश्चिन्तयन्तो मां ये जनाः पर्युपासते ।
तेषां नित्याभियुक्तानां योगक्षेमं वहाम्यहम् ।।२२ ।।
अनन्य भावले भजन गर्ने जुन मानिसहरुले मेरो चिन्तन गर्दै राम्ररी उपासना गर्छन् तिनीहरुसंग राम्रर िजोडिन्छु (युक्त हुनजान्छु) र तिनीहरुको योग क्षेमको वहन मैले गर्छु ।
येsप्यन्यदेवता भक्ता यजन्ते श्रद्धयान्विताः ।
ते sपि मामेव कौन्तेय यजन्त्यविधिपूर्वकम् ।। २३ ।।
हे कौन्तेय अन्य देवताहरुलाई श्रद्धाले युक्त भई यजन गर्नेहरुले पनि अविधिपूर्वक नै भए पनि मलाई नै अविधिपूर्वक यजन गर्छन् ।
अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुरेव च ।
न तु मामभिजानन्ति तत्त्वेनातश्च्यवन्ति ते ।। २४ ।।
किनभने सम्पूर्ण यज्ञको भोक्ता र स्वामी पनि म नै हूं । तर उनीहरुले मलाई तत्त्वले जान्दैनन्, त्यसैले पुनर्जन्म (च्यवन्ति) मा खस्छन् ।
यान्ति देवव्रता देवान्पितृन्यान्ति पितृव्रताः ।
भूतानि यान्ति भूतेज्या यान्ति मद्याजिनोsपि माम् ।।२५ ।।
देवताहरुलाई पूजन गर्ने देवताहरलाई प्राप्त हुन्छन् । पितृपूजकले पितर्लाई प्राप्त गर्छन् । भूतप्राणीलाई पूजन गर्नेले भूत प्राणीलाई प्राप्त हुन्छन् ।
पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति ।
तदहं भक्त्युपहृतमश्नामि प्रयतात्मनः ।। २६ ।।
जसले भक्तिपूर्वक फूल, फल, पात, जल आदि अर्पण गर्छ त्यस प्रयतात्मनले भक्तिपूवृक अर्पण गरिएको त्यो (सबै) मैले प्राप्त गर्छु (खान्छु) ।
यत्करोषि यदश्नासि यज्जुहोषि ददासि यत् ।
यत्तपस्यसि कौन्तेय तत्कुरुष्व पदर्पणम् ।। २७ ।।
हे अर्जुन, जे गर्छौ, जे खान्छौ, जे हवन गर्छौ, जे दान गर्छौ जुन तप गर्छौ त्यो सबै मलाई अर्पण गर्दै जाउ ।
शुभाशुभफलैरेवं मोक्ष्यसे कर्मबन्धनै ः ।
सन्न्यासयोगयुक्तात्मा विमुक्तो मामुपेष्यसि ।। २८ ।।
यस प्रकार सन्न्यास योग ले युक्त मन भएका शुभ र अशुभ फलरुप कर्मबन्धनबाट मुक्त भएर मेरो नजीकमा आउने छौ (प्राप्त हुने छौ) ।
समोsहं सर्वभूतेषु न मे द्वेष्योsस्ति न प्रियः ।
ये भजन्ति तु मां भक्त्या मयि ते तेषु चाप्यहम् ।।२९ ।।
म सबै भूतप्राणीहरुमा समभावले व्याप्त छु । मेरो न कुनै प्रिय छ न कोही अप्रिय छ । तर जसले मलाई प्रेमले भज गर्छन् उनीहरु ममा छन् र म पनि तिनीमा छु
अपि चेत्सुदुराचारो भजते मानन्यभाक् ।
साधुरेव स मन्तव्यः सम्यग्व्यवसितो हि सः ।। ३०।।
यदि कोही अतिशय दुराचारी (सुदुराचारी) ले पनि अनन्य भावले मलाई भजन गर्छ भने त्यो साधु नै मान्ने योग्य छ । किनभने त्यो सम्यक् निश्चययुक्त छ ।
क्षिप्रं भवति धर्मात्मा शश्वच्छान्तिं निगच्छति ।
कौन्तेय प्रति जानीहि न मे भक्तः प्रणश्यति ।।३१।।
अनि उ शीघ्र नै धर्मात्मा हुनजान्छ र शाश्वत शान्ति प्राप्त गर्छ । हे कौन्तेय, फेरि पनि बुझ, मेरो भक्त नाश हुंदैन ।
मां हि पार्थ व्यपाश्रित्य ये sपि स्युः पापयोनयः ।
स्त्रियो वैश्यस्तथा शूद्रास्तेsपि यान्ति परां गतिम् ।।३२।।
हे पार्थ, स्त्री, वैश्य, शूद्र, र पापयोनि जो कोही नै किन नहोस् तिनीहरुमा पनि मेरो पूर्ण आश्रय भएपछि परम गति प्राप्त गर्छन् ।
किं पुनर्ब्राह्मणाः पुण्याः भक्ता राजर्षयस्तथा ।
अनित्यमसुखं लोकमिमं प्राप्य भजस्व माम् ।। ३३।।
अनि त, पुण्यवान् ब्राह्मण तथा राजर्षिको के कुरा गर्नु ? (अर्थात् उनीहरुको परमगति झनै निश्चित छ) त्यसैले असुन र अनित्य यस लोकमा मेरो भजन गर ।
मन्मना भव भद्भक्तो मद्याजि मां नमस्कुरु ।
मामेवैष्यसि युक्त्वैवमात्मानं मत्परायणः ।।३४।।
मन्मना होउ । मलाई मन (ध्यान) देउ । मद् भक्त– मेरो भक्त बन । मद् याजी– मेरो यजन गर । मलाई प्रणाम गर (मनमा सम्मानको भाव राख) । मेरो परायण होउ । आफूलाई ममा युक्त गर । अनि मलाई नै प्राप्त हुने छौ ।
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे राजविद्याराजगुह्ययोगो नाम नवमोsध्यायः ।।ठूलो अक्षर