वार्तालाप:सजिलाे काेमलगीता

सजिलाे काेमलगीता

(श्रीमद्भगवद्गीताकाे समछन्दीय अनुवाद)
अनुवादक : काेमलप्रसाद पाेखरेल

प्रथम अध्याय

धृतराष्ट्र उवाच
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः ।
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत संजय (१)
धृतराष्ट्रले भने
धर्मभूमि कुरुक्षेत्र पुगेर लड्न उत्सुक,
छोरा र भतिजा केके गर्दैछन् भन सञ्जय !

सञ्जय उवाच
दृष्टा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत् (२)
सञ्जयले भने
पाण्डुका पुत्रको सैन्य–मोर्चा देखी सुयोधन
गएर द्रोणका सामू, हे राजन् ! के भने सुन ।

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।
व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता (३)
हेर्नुहोस् गुरुका शिष्य विद्वान् द्रुपदपुत्रल
विशाल पाण्डवी सेना हाँकेको छ कमालले ।

अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि ।
युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः (४)
भीम अर्जुनझैं धेरै युद्धमा शूरवीर छन्
यज्ञसेन, महायोद्धा युयुधान, विराट छन् ।

धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान् ।
पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुङ्गवः (५)
धृष्टकेतु, चेकितान, काशीराज पराक्रमी;
पुरुजित् र कुन्तिभोज शैब्य छन् नर अग्रणी ।
यज्ञसेन = द्रुपदको अर्काे नाम,
युयुधान .= कृष्णका सारथी सात्यकिको अर्काे नाम ।

युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान् ।
सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः (६)
उत्तमौजा ठुला वीर, युधामन्यु बडा बली,
सौभद्र, द्रौपदीपुत्र सबै नै छन् महारथी ।
युधामन्यु = पाञ्चाल नरेश ।
उत्तमौजा = युधामन्युका भाइ ।
सौभद्र = सुभद्रनका पुत्र ।

अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तम ।
नायका मम सैन्यस्य सञ्ज्ञार्थं तान्ब्रवीमि ते (७)
हाम्रा योद्धा बडा वीर, चिन्नुहोस् द्विज उत्तम !
सेनानायक जो जो छन् ज्ञानका निम्ति भन्छु म ।

भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जयः ।
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिस्तथैव च (८)
भीष्म, कर्ण, कृपाचार्य, अश्वत्थामा, विकर्णको
जित हुन्छ, तपाईं र भूरिश्रवा समेतको ।
विकर्ण = दुर्याेधनको भाइ ।
भूरिश्रवा = सोमदत्तका छोरा ।

अन्ये च बहवः शूरा मदर्थे त्यक्तजीविताः ।
नानाशस्त्रप्रहरणाः सर्वे युद्धविशारदाः (९)
मेरा निम्ति सबै वीर गर्छन् जीवन अर्पण,
अनेक शस्त्रका ज्ञाता सबै छन् युद्ध चेतन ।

अपर्याप्तंं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् ।
पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम् (१०)
भीष्मरक्षित यो हाम्रो सेनाबल असीम छ
भीमरक्षित त्यो सेना उनको देख्छु सीमित ।

अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः ।
भीष्ममेवाभिरक्षन्तु भवन्तः सर्व एव हि (११)
सबै मोर्चाहरूभित्र आआफ्ना स्थानमा रही,
सुरक्षा भीष्मको गर्नू सबै योद्धाहरू मिली ।

तस्य सञ्जनयन्हर्षं कुरुवृद्धः पितामहः ।
सिंहनादं विनद्योच्चैः शंखं दध्मौ प्रतापवान् (१२)
त्यो दुर्याेधनमा हर्ष उत्पन्न गर्न भीष्मले,
सिंहगर्जनले शङ्ख फुके अत्युच्च सोरले ।

ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखाः ।
सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्दस्तुमुलोऽभवत् (१३)
धेरै शङ्ख तथा ढोल, नगरा, सिङ, मादल
एकैसाथ बजे, शब्द निकालेर भयङ्कर !

ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ ।
माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः (१४)
त्यस्पछि श्वेत घोडाका उत्कृष्ट रथमा बसी,
कृष्ण, अर्जुनले दिव्य बजाए शङ्ख बेसरी ।

पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः ।
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्ख भीमकर्मा वृकोदरः (१५)
पाञ्चजन्य तथा पाैण्ड्र, देवदत्तादि नामका,
क्रमैसँग बजे शङ्ख कृष्ण, भीम र पार्थका ।

अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः ।
नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ (१६)
घन्काए धर्मले आफ्नो अनन्तविजय–स्वन,
माद्रेयले फुके शङ्ख सुघोष, मणिपुष्पक ।
स्वन = ध्वनि ।
माद्रेय = माद्रीका (दुई) छोरा ।

काश्यश्च परमेष्वासः शिखण्डी च महारथः ।
धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः (१७)
काशीराज धनुश्रेष्ठ, शिखण्डी, जो महारथी,
धृष्टद्युम्न विराट् त्यस्तै अर्का अजित सात्यकि,

द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते ।
सौभद्रश्च महाबाहुः शङ्खान्दध्मुः पृथक्पृथक् (१८)
द्रुपद द्रौपदीपुत्र सुभद्रापुत्रले अनि
हे राजन् ! अन्य साराले घन्काए शङ्खको ध्वनि ।

स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् ।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन् (१९)
ध्वनिले नभ पृथ्वीमा गर्याे गुञ्जन भीषण,
त्यसले मुटुमा ढ्याङ्ग्रो बज्यो कौरव-पक्षमा ।

अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः ।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः (२०)
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते ।
वाण हान्न उठाएर लागेथे जब अर्जुन,
सेनाका व्यूहमा देखे कौरवादि सबै जन ।
श्रीकृष्णसँग, हे राजन् ! भने अर्जुनले तब

अर्जुन उवाच
सेनयोरुभयोर्मध्ये रथं स्थापय मेऽच्युत (२१)
अर्जुनले भने
दुइटै सैन्यका बीच राख यो रथ अच्युत !

यावदेतान्निरीक्षेऽहं योद्धुकामानवस्थितान् ।
कैर्मया सह योद्धव्यमस्मिन् रणसमुद्यमे (२२)
म हेरूँ, युद्धको इच्छा गर्ने, यो रणभूमिमा,
कोको छन्, लड्नुपर्ने हो मैले कोसँग युद्धमा ।

योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागताः ।
धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः (२३)
दुर्योधन मतिभ्रष्ट पक्षमा लड्न उत्सुक,
हेर्छु योद्धाहरू को को आएका छन् यहाँ सब ।

सञ्जय उवाच
एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् (२४)
सञ्जयले भने
सुनी अजुर्नका वाणी, हे राजन् कृष्णले तब
दुइटै बलकाबीच राखे उत्तम सो रथ ।

भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम् ।
उवाच पार्थ पश्यैतान् समवेतान् कुरूनिति (२५)
भीष्मद्रोण तथा भूप सामुमा विश्वका सब,
भने श्रीकृष्णले, पार्थ ! हेर, एकत्र कौरव ।

तत्रापश्यत्स्थितान्पार्थः पितृनथ पितामहान् ।
आचार्यान्मातुलान्भ्रातृन्पुत्रान्पौत्रान्सखींस्तथा (२६)
किरीटिले त्यहाँ देखे सेनाबिच दुवैतिर
बाबु तथा बुढाबाबु, मामा, गुरु र पुत्रक,

श्वशुरान्सुहृदश्चैव सेनयोरुभयोरपि ।
नाति र ससुरा, भ्राता, साथी र शुभचिन्तक ।

तान्समीक्ष्य स कौन्तेयः सर्वान्बन्धूनवस्थितान् (२७)
कृपया परयाविष्टो विषीदन्निदमब्रवीत्
देखी त्यहाँ सबै बन्धु-वर्ग आदि उपस्थित । २७
चिन्ता र करुणा व्यक्त गर्दै बोले पृथासुत ।

अर्जुन उवाच
दृष्ट्वेमं स्वजनं कृष्ण युयुत्सुं समुपस्थितम् (२८)
सीदन्ति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति ।
वेपथुश्च शरीरे में रोमहर्षश्च जायते (२९)
अर्जुनले भने
लड्ने इच्छा गरी मेरा आफ्ना मान्छे उपस्थित–।।२८।।
देखी देहाङ्ग गल्दैछन् सुक्तैछ मुख केशव !
जिरिङ्ङ गर्छ यो आङ, शरीर पनि काम्दछ ।।२९।।

गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्वक्चैव परिदह्यते ।
न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः (३०)
गाण्डीव पनि खस्तैछ, छाला पोल्दैछ यो क्षण ।
घुम्दैछ मन यो मेरो उभिनै पनि सक्दिन,

निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव ।
न च श्रेयोऽनुपश्यामि हत्वा स्वजनमाहवे (३१)
विपरीत म देख्तैछु लक्षणादि जनार्दन !
कल्याण पनि देखिन्न मारी आफ्ना सखाजन ।

न काङ्क्षे विजयं कृष्ण न च राज्यं सुखानि च ।
किं नो राज्येन गोविन्द किं भोगैर्जीवितेन वा (३२)
जित नै न त चाहन्छु न राज्य प्राप्तिको सुख,
बाँचेर राज्यको भोग केका निमित्त केशव !

येषामर्थे काङक्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च ।
त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च (३३)
जसका लागि चाहिन्छ राज्य, भोग तथा सुख,
तिनै छन् युद्ध-आसक्त त्यागी प्राण धनादिक ।

आचार्याः पितरः पुत्रास्तथैव च पितामहाः ।।
मातुलाः श्वशुराः पौत्राः श्यालाः सम्बन्धिनस्तथा (३४)
गुरु, बाबु तथा छोरा, मेरा आफ्नै पितामह,
मामा र ससुरा नाति साला सम्बन्धका सब,

एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन ।
अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते (३५)
मरूँ बरु, यिनीलाई मार्न चाहन्न केशव,
पृथ्वीको के कुरा गर्ने, लिन्न त्रैलोक्य–वैभव ।

निहत्य धार्तराष्ट्रान्न का प्रीतिः स्याज्जनार्दन ।
पापमेवाश्रयेदस्मान् हत्वैतानाततायिनः (३६)
सारा कौरव मार्नाले के खुसी लाग्छ केशव !
आततायीहरू मार्दा पाप लाग्दछ झन् अब ।ड

तस्मान्नार्हा वयं हन्तुं धार्तराष्ट्रान्स्वबान्धवान् ।
स्वजनं हि कथं हत्वा सुखिनः स्याम माधव (३७)
हामी अयोग्य छौं मार्न कौरवादि स्वबान्धव
मारी आफन्त के हामी सुखी हुन्छौं र माधव !

यद्यप्येते न पश्यन्ति लोभोपहतचेतसः ।
कुलक्षयकृतं दोषं मित्रद्रोहे च पातकम् (३८)
कुल–नाश तथा मित्र–द्रोहमा दोष, पाप छ,
तथापि प्रष्ट देख्तैनन् लोभी चित्त हुने सब ।

कथं न ज्ञेयमस्माभिः पापादस्मान्निवर्तितुम् ।
कुलक्षयकृतं दोषं प्रपश्यद्भिर्जनार्दन (३९)
कुलको नाशमा ठूलो दोष देख्छौं जनार्दन !
नसोच्नु किन हामीले ! सो पापबाट जोगिन ।

कुलक्षये प्रणश्यन्ति कुलधर्माः सनातनाः ।
धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नमधर्मोऽभिभवत्युत (४०)
कुलक्षय हुँदा नाश हुन्छन् धर्म सनातन
धर्मका नाशले बढ्छन् अधर्मी कुल–नाशक ।

अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः ।
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः (४१)
बढ्दा अधर्म हे कृष्ण ! कुलका स्त्री प्रदूषित–
बन्दछन् र तिनैबाट जन्मन्छन् वर्णसङ्कर ।
वर्णसङ्कर = ठिमाहा, अवैध सन्तान ।

सङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च ।
पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः (४२)
ठिमाहा, कुलघातीका कुलपितृहरू सब,
पिण्ड–पानी भई लोप झर्छन् नरकमा तब ।

दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः ।
उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः (४३)
दोषले कुलघातीका जन्मन्छन् वर्णसङ्कर,
नासिन्छन् कुलका धर्म, जातिधर्म परम्परा ।

उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन ।
नरकेऽनियतं वासो भवतीत्यनुशुश्रुम (४४)
मान्छेका कुलको धर्म भयो नष्ट भने, तब
तिनको नर्कमा बास हुन्छ, सुन्छु म केशव !

अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् ।
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः (४५)
अहो ! हामी ठुलो पाप गर्न छौं सब उत्सुक,
राज्यको सुख–तृष्णाले छौं बन्धु मार्न उद्यत ।

यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः ।
धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत् (४६)
अविरोधी र निस्शस्त्र-सँग शस्त्रास्त्र धारण–
गर्ने कौरवले मारून् मलाई, बरु श्रेय छ ।

सञ्जय उवाच
एवमुक्त्वार्जुनः सङ्ख्ये रथोपस्थ उपाविशत् ।
विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानसः (४७)
सञ्जयले भने
यसो भनेर रणमा शोकविह्वल अर्जुन
बसे धनुर्वाण त्यागी आफ्नो रथ समीपमा ।

हरिः ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे अर्जुनविषादयोगो नाम प्रथमोऽध्यायः । हरिः ॐ तत् सत् ।