नवमोध्यायः

राजविद्याराजगुह्ययोग

श्रीभगवानुवाच
इदं तु ते गुह्यतमं प्रवक्ष्याम्यनसूयवे ।
ज्ञानं विज्ञानसहितं यज्ज्ञात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात् (१)
भगवान्ले भने
विज्ञानयुक्त यो ज्ञान, हे निर्दाेषी ! म भन्दछु
जो जानेपछि यो दुःख-रूपी संसार तर्दछौ ।

राजविद्या राजगुह्यं पवित्रमिदमुत्तम् ।
प्रत्यक्षावगमं धर्म्यं सुसुखं कर्तुमव्ययम् (२)
विद्या र गुह्यको राजा, शुचि, श्रेष्ठ, ननासिने,
सधर्म, फलदाता र सजिलैसँग पाइने ।

अश्रद्दधानाः पुरुषा धर्मस्यास्य परन्तप ।
अप्राप्य मां निवर्तन्ते मृत्युसंसारवर्त्मनि (३)
श्रद्धाविहीन जोजो छन् हे पार्थ ! यस धर्ममा
म भेटिन्न र फर्कन्छन् मृत्यु-संसार मार्गमा

मया ततमिदं सर्वं जगदव्यक्तमूर्तिना ।
मत्स्थानि सर्वभूतानि न चाहं तेष्ववस्थितः (४)
ढाकिएको छ यो विश्व मेरो अव्यक्त रूपले,
मभित्र छन् सवै जीव म छैन तिनमा कतै ।

न च मत्स्थानि भूतानि पश्य मे योगमैश्वरम् ।
भूतभृन्न च भूतस्थो ममात्मा भूतभावनः (५)
स्थित छैनन् ममा प्राणी, हेर यो योग-ऐश्वर,
प्राणीको नाथ, स्रष्टा हुँ, रहन्न तिनमा म त ।

यथाकाशस्थितो नित्यं वायुः सर्वत्रगो महान् ।
तथा सर्वाणि भूतानि मत्स्थानीत्युपधारय (६)
जस्तै आकाशको वायु त्यहीं सर्वत्र चल्दछ,
त्यस्तै प्राणीहरू सारा मभित्रै छन् भनी बुझ ।

सर्वभूतानि कौन्तेय प्रकृतिं यान्ति मामिकाम् ।
कल्पक्षये पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् (७)
हुन्छन् प्रकृतिमा लीन प्राणी कल्पान्तमा सब,
कल्पको आदिमा फेरि सृष्टि गर्छु धनञ्जय !

प्रकृतिं स्वामवष्टभ्य विसृजामि पुनः पुनः ।
भूतग्राममिमं कृत्स्नमवशं प्रकृतेर्वशात् (८)
सर्गका वशका सारा यी पराधीन जीवन,
यसकै वशमा राखी सृष्टि गर्छु पुनःपुनः ।
यसकै = प्रकृतिकै ।

न च मां तानि कर्माणि निबध्नन्ति धनञ्जय ।
उदासीनवदासीनमसक्तं तेषु कर्मसु (९)
उदासीन, अनासक्त कर्ममा छु सदैव म,
त्यसैले कर्म-डोरीले म बाँधिन्न धनञ्जय  !

मयाध्यक्षेण प्रकृतिः सूयते सचराचरं ।
हेतुनानेन कौन्तेय जगद्विपरिवर्तते (१०)
मेरो अध्यक्षतामा नै प्रकृतिले चराचर,
गर्छे सृष्टि तथा नाश, चक्रझैं विश्व घुम्दछ ।

अवजानन्ति मां मूढा मानुषीं तनुमाश्रितम् ।
परं भावमजानन्तो मम भूतमहेश्वरम् (११)
प्राणीको ईश हुँ, मेरो जान्दैनन् भाव मानिस
मलाई नरझैं ठानी अवज्ञा गर्दछन् शठ ।

मोघाशा मोघकर्माणो मोघज्ञाना विचेतसः ।
राक्षसीमासुरीं चैव प्रकृतिं मोहिनीं श्रिताः (१२)
व्यर्थ आशा, क्रिया, बोध हुने नर बिचेतमा
आसुरी, राक्षसी-वृत्ति मोहले गर्छ धारण ।

महात्मानस्तु मां पार्थ दैवीं प्रकृतिमाश्रिताः ।
भजन्त्यनन्यमनसो ज्ञात्वा भूतादिमव्यम् (१३)
दैवी प्रकृतिका ज्ञानी मेरो शरण पर्दछन्,
अविनाशी जीव-स्रोत जानी भजन गर्दछन् ।

सततं कीर्तयन्तो मां यतन्तश्च दृढ़व्रताः ।
नमस्यन्तश्च मां भक्त्या नित्ययुक्ता उपासते (१४)
दृढ सङ्कल्पले मेरो गर्छन् भजन कीर्तन,
भक्तिले गर्दछन् नित्य प्रणाम र उपासना ।

ज्ञानयज्ञेन चाप्यन्ये यजन्तो मामुपासते ।
एकत्वेन पृथक्त्वेन बहुधा विश्वतोमुखम् (१५)
ज्ञान-यज्ञादिले कोही द्वैत, अद्वैत भावमा-
गर्छन् कोही विराट् रूप संझी मेरो उपासना ।

अहं क्रतुरहं यज्ञः स्वधाहमहमौषधम् ।
मंत्रोऽहमहमेवाज्यमहमग्निरहं हुतम् (१६)
कर्मकाण्ड म हुँ, स्वाहा, स्वधा र औषधी म हुँ,
घिउ, मन्त्र, तथा अग्नि आहूति यज्ञको म हुँ ।

पिताहमस्य जगतो माता धाता पितामहः ।
वेद्यं पवित्रमोङ्कार ऋक्साम यजुरेव च (१७)
पितामह, पिता, माता म हुँ यो विश्व-धारक,
ऋक्, साम र यजुर्वेद, ओंकार प्रणवाक्षर ।
धारक = धारण गर्ने ।

गतिर्भता प्रभुः साक्षी निवासः शरणं सुहृत् ।
प्रभवः प्रलयः स्थानं निधानं बीजमव्ययम् (१८)
लक्ष्य, पालक, साक्षी हुँ, प्रभु, धाम, सखा,लय
सृष्टि-संहार, विश्राम-स्थान हुँ बीज-अक्षर ।

तपाम्यहमहं वर्षं निगृह्णाम्युत्सृजामि च ।
अमृतं चैव मृत्युश्च सदसच्चाहमर्जुन (१९)
जल वाफ बनाएर रोक्छु, वर्षा गराउँछु,
अविनाशी, असत्, सत् र मृत्यु, पार्थ ! स्वयं म हुँ ।

त्रैविद्या मां सोमपाः पूतपापा
यज्ञैरिष्ट्वा स्वर्गतिं प्रार्थयन्ते ।
ते पुण्यमासाद्य सुरेन्द्रलोक–
मश्नन्ति दिव्यान्दिवि देवभोगान् (२०)
आज्ञा मान्छन् वेदको, सोम लिन्छन्,
मेरो पूजा गर्दछन् पाप धुन्छन् ।
आफ्ना राम्रा पुण्यले स्वर्ग जान्छन्,
दिव्यात्माझैं स्वर्गको भोग गर्छन् ।

ते तं भुक्त्वा स्वर्गलोकं विशालं
क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति ।
एवं त्रयीधर्ममनुप्रपन्ना
गतागतं कामकामा लभन्ते (२१)
भोग्छन् पैले उच्च त्यो स्वर्गलोक,
फिर्छन् पुण्य क्षीण भै मर्त्यलोक ।
यस्तो गर्दै वेद मान्ने मनुष्य-
पर्छन् मर्ने-जन्मने चक्रभित्र ।

अनन्याश्चिन्तयन्तो मां ये जनाः पर्युपासते ।
तेषां नित्याभियुक्तानां योगक्षेमं वहाम्यहम् (२२)
अनन्य भावले मेरो गर्छन् भजन जो नर
भक्तिमा लीन त्यस्ताको गर्दिन्छु सबथोक म ।

येऽप्यन्यदेवता भक्ता यजन्ते श्रद्धयान्विताः ।
तेऽपि मामेव कौन्तेय यजन्त्यविधिपूर्वकम् (२३)
श्रद्धापूर्वक जो भक्त पुज्दछन् अन्य दैवत,
ती सबैले मलाई नै पुज्दछन् विधिबेगर ।

अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुरेव च ।
न तु मामभिजानन्ति तत्त्वेनातश्च्यवन्ति ते (२४)
समस्त यज्ञको स्वामी, भोगकर्ता स्वयं हुँ म,
स्वरूप तत्त्व यो मेरो नचिनी गिर्दछन् तल ।

यान्ति देवव्रता देवान्पितृन्यान्ति पितृव्रताः ।
भूतानि यान्ति भूतेज्या यान्ति मद्याजिनोऽपि माम् (२५)
देवमा देवका भक्त, पितृका भक्त पितृमा,
भूतका भूतमा, मेरा भक्त मिल्छन् स्वयं ममा ।

पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति ।
तदहं भक्त्युपहृतमश्नामि प्रयतात्मनः (२६)
फल-फूल, सुधा, पात भक्तले जे दिए पनि,
त्यसको दान स्वीकार म गर्दछु खुसी बनी ।

यत्करोषि यदश्नासि यज्जुहोषि ददासि यत् ।
यत्तपस्यसि कौन्तेय तत्कुरुष्व मदर्पणम् (२७)
जे गर्छाै, जे तिमी खान्छौ, होम, दान तथा तप
जेजे गर्छौ मलाई नै गर अर्पण भारत !

शुभाशुभफलैरेवं मोक्ष्यसे कर्मबंधनैः ।
सन्न्यासयोगयुक्तात्मा विमुक्तो मामुपैष्यसि (२८)
यसरी फल त्यागेमा कर्म-डोरी चुँडाउँछौ,
योग-संलग्न संन्यासी भई मैंसँग मिल्दछौ ।

समोऽहं सर्वभूतेषु न मे द्वेष्योऽस्ति न प्रियः ।
ये भजन्ति तु मां भक्त्या मयि ते तेषु चाप्यहम् २९
म समान छु प्राणीमा न छ शत्रु, न मित्र नै
, भक्तमा म छु जो भज्छन्, मभित्र भक्त छन् तिनै ।

अपि चेत्सुदुराचारो भजते मामनन्यभाक् ।
साधुरेव स मन्तव्यः सम्यग्व्यवसितो हि सः (३०)
जघन्य अपराधी होस्, तर निश्चल भक्त छ-
भने त्यो पूर्ण-सङ्कल्प साधु मानिन्छ निश्चय ।

क्षिप्रं भवति धर्मात्मा शश्वच्छान्तिं निगच्छति ।
कौन्तेय प्रतिजानीहि न मे भक्तः प्रणश्यति (३१)
चाँडै बन्दछ धर्मात्मा, चाँडै नै शान्ति पाउँछ,
जान कौन्तेय ! त्यो मेरो भक्त नासिन्न निश्चय ।

मां हि पार्थ व्यपाश्रित्य येऽपि स्यु: पापयोनयः ।
स्त्रियो वैश्यास्तथा शूद्रास्तेऽपि यान्ति परां गतिम् (३२)
वैश्य, शूद्र तथा स्त्री र पापयोनिहरू सब
मेरा शरणमा आए पाउँने छन् परंपद ।

किं पुनर्ब्राह्मणाः पुण्या भक्ता राजर्षयस्तथा ।
अनित्यमसुखं लोकमिमं प्राप्य भजस्व माम् (३३)
साधु-ब्राह्मण, राजर्षि-भक्तको के कुरा तब,
अनित्य, दुःख-संसार जानेर वन्दना गर ।

मन्मना भव मद्भक्तो मद्याजी मां नमस्कुरु ।
मामेवैष्यसि युक्त्वैवमात्मानं मत्परायणः (३४)
ममा मन दिई मेरै श्रद्धा, नमन, पूजन
पूर्ण तल्लीनका साथ गरे प्राप्त हुनेछु म ।

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे

श्री कृष्णार्जुनसंवादे राजविद्या राजगुह्ययोगो नाम नवमोऽध्यायः । हरिः ॐ तत् सत् ।।